Transitie ouderenzorg, de kans van ons leven
“Meer dan nu zullen ouderen voor zichzelf en voor andere ouderen moeten zorgen”, voorspelde Wouter Bos, voorzitter van de commissie Toekomst zorg thuiswonende ouderen. Hij adviseerde de minister ‘ingrijpende maatregelen’ voor de ouderenzorg om, onder andere, een groeiend personeelstekort en een tekort aan financiële middelen het hoofd te bieden. En daar bleef het niet bij. De overheid voert maatregelen door en zorgorganisaties zijn genoodzaakt samen met stakeholders als corporaties en beleggers nieuwe concepten te bedenken als alternatief voor het traditionele verpleeghuis
Vanuit het perspectief van de systeemwereld van de ouderenzorg kondigde Bos destijds inderdaad ingrijpende maatregelen aan die ook daadwerkelijk worden doorgevoerd. Zorgorganisaties zullen op een heel andere manier moeten werken en vooral ook samenwerken. Maar hoe zit het als je niet het systeem maar de mens centraal stelt en de aangekondigde maatregelen bekijkt vanuit de leefwereld van de ouderen om wie het gaat?
Mijn buurvrouw van 91 was een zelfbewuste, actieve vrouw toen het niet meer ging in de woning waar ze meer dan veertig jaar gewoond had. Op haar 85e begon ze nog aan een studie kunstgeschiedenis en ze kon geanimeerd vertellen over de reizen die ze in haar leven had gemaakt. Haar enige zoon woonde in Australië. Eens in de vier jaar vloog ze er naar toe om de kleinkinderen te zien. Vanwege haar dementie kon ze niet langer zelfstandig thuis wonen en werd ze ‘opgenomen’ in een verpleeghuis. Bijna al haar persoonlijke bezittingen bleven achter, inclusief haar collectie kunstboeken. In het verpleeghuis ‘draaide ze mee’ met de dagelijkse routine, maar liep ze tegen de wil van de zorgmedewerkers weg als er gezamenlijk spelletjes werden gedaan of als op TV naar André Rieu werd gekeken. Binnen een half jaar was er nog één vriendin over die af en toe in de gezamenlijke huiskamer aanschoof om een kopje koffie mee te drinken. Met haar bescheiden pensioen en haar ‘huis op de bank’ betaalde ze bijna tweeduizend euro eigen bijdrage per maand. Dat vertelde haar zoon mij. Zelf had ze daar geen weet meer van.
Als je het perspectief verschuift van systeemwereld naar leefwereld, zie je dat ouderen geen homogene groep zijn. Dat mensen niet dement zijn, maar dementie hebben en dat er veel verschillende vormen van dementie zijn. Mijn buurvrouw was het liefst verhuisd naar een nieuwe eigen woning, waar ze veilig kon wonen, haar persoonlijke spullen om zich heen kon hebben en haar vriendinnen gewoon thuis had kunnen ontvangen. Waar ze naar de gemeenschappelijke ruimte kon lopen als ze daar zelf zin in had. Dat haar zoon had kunnen blijven logeren als hij voor een week in Nederland was en ze samen hadden kunnen koken. En gezien haar eigen bijdrage was het veel voordeliger geweest als ze haar indicatie met een VPT of een MPT had kunnen verzilveren en ze haar woning gewoon had kunnen huren. Uiteraard is mijn buurvrouw een uitzondering, maar is vanuit de eigen leefwereld niet ieder mens een uitzondering?
De maatregelen sluiten beter aan
op de leefwereld van ouderen dan op de systeemwereld van zorgorganisaties
Henk vonk
De maatregelen die Bos destijds heeft geadviseerd en de koers van de overheid sluiten beter aan op de leefwereld van ouderen dan op de systeemwereld van zorgorganisaties. Het probleem is niet dat mensen hun eigen woning moeten huren, zelf moeten betalen voor eten en drinken of hun eigen netwerk in stand moeten houden. Dat hebben ze hun hele leven al gedaan. En ook vanuit wetenschappelijk perspectief, zoals de sociale benadering van dementie van Anne-Mei The of de visie van Machteld Huber over positieve gezondheid, wordt benadrukt dat het in stand houden van de eigen leefwereld en uitgaan van wat mensen nog wel kunnen een grote bijdrage levert aan het welbevinden van mensen met een ondersteuningsvraag.
De grote uitdaging zit in de transitie van de zorgorganisaties zelf. Het traditionele verpleeghuis moet niet verbeterd worden, maar er moet een volwaardig alternatief voor komen. Dat begint met niet redeneren vanuit het systeem, maar het aan mensen zelf en hun netwerk te vragen. Dat levert woonconcepten op zoals Mariëndaal in Groesbeek van ZZG Zorggroep, of De Friese Vlaak in Volendam van Zorgcirkel, waar mensen met een intensieve zorgvraag zelfstandig wonen en rechtstreeks van de betrokken corporaties huren. Om de eigen leefwereld van mensen te ondersteunen moeten nieuwe, wijkgerichte samenwerkingsverbanden worden ontwikkeld met maatschappelijke organisaties en ondernemers zoals Hart van Jacob in Haarlem of Loosduinse Hof in Den Haag. Als je de persoonlijke leefwereld van mensen als uitgangspunt neemt, worden lokale woningcorporaties betrokken partners, zoals Staedion in Den Haag of De Woonschakel in Medemblik. Er zijn dus al gerealiseerde projecten, positieve ervaringen en nieuwe initiatieven die antwoord geven op de maatregelen van de overheid. De ervaringen van bewoners en hun netwerk zijn telkens positief, maar het blijkt voor zorgorganisaties ook telkens weer moeilijk de eigen organisatie en werkwijze in dienst te stellen van de leefwereld van bewoners. Daar hebben ze tijd en inspiratie voor nodig, maar bovenal ook een overheid die actief voorkomt dat ze door wet- en regelgeving gehinderd worden.
Relevante artikelen:
