Complexiteit vs. ingewikkeldheid:
wat betekent dit voor de zorg?

Vaak horen we dat de zorg “complex” is. Maar volgens Geldof is de zorg niet alleen complex, maar ook “ingewikkeld.” Ingewikkeldheid verwijst naar door mensen gemaakte regels, procedures en structuren. Complexiteit verwijst naar natuurlijke, spontane processen, zoals de interactie tussen mensen.

Het huidige zorgsysteem bevat veel ingewikkelde regels en protocollen om kwaliteit te garanderen. Maar door deze regels is de zorg ook inflexibel en minder mensgericht geworden. Het systeem is zo sterk geoptimaliseerd dat het moeilijk is om nog in te spelen op de echte behoeften van zorgontvangers en zorgverleners. Hierdoor werkt het systeem vaak averechts.
 

Op weg naar een nieuwe attractor

In de complexiteitswetenschap beschrijft een “attractor” de richting waarin een systeem zich ontwikkelt. Het huidige zorgsysteem heeft een attractor die zorg institutioneel en buiten de gemeenschap organiseert. Zorg vindt vaak plaats in instellingen die losstaan van het dagelijks leven van mensen. Dit systeem heeft sterke financiële prikkels en biedt stabiliteit, maar maakt fundamentele verandering moeilijk.

Geldof stelt dat we een nieuwe attractor nodig hebben, waarin zorg een natuurlijk onderdeel is van het dagelijkse leven en de gemeenschap. In deze benadering helpen mensen elkaar in hun eigen buurt, en professionele zorg wordt alleen ingeschakeld als het echt nodig is. Het doel is om zorg dichterbij te brengen, zodat mensen zich niet “uit handen gegeven” voelen aan een instelling.

De kracht van complexiteit in de zorg

Volgens Geldof ligt de oplossing niet in meer regels en structuren, maar juist in het omarmen van complexiteit. Door menselijke processen meer ruimte te geven en minder te vertrouwen op strakke regels, kunnen we een zorgsysteem creëren dat beter aansluit bij de behoeften van mensen. “Dit betekent dat we moeten stoppen met het “managen” van zorg en meer vertrouwen moeten hebben in de kracht van de gemeenschap.”

Een voorbeeld hiervan zijn buurtinitiatieven waarin mensen elkaar ondersteunen. Deze initiatieven passen goed binnen de complexiteitswetenschap, omdat sociale processen niet volledig planbaar of controleerbaar zijn. Ze kunnen echter bloeien in een omgeving met minimale bureaucratie.

Lokale zorgoplossingen en gemeenschapsgericht werken

Verandering begint lokaal, benadrukt Geldof. Zorg moet dichter bij mensen worden gebracht, en dit kan het beste in kleine, concrete stappen. Hij introduceert het concept “affordances” – kansen die voor het oprapen liggen. Dit betekent dat we moeten kijken naar wat er lokaal al gebeurt en hoe we bestaande initiatieven kunnen versterken.

Wijkteams kunnen samenwerken met bewoners, gemeenten en zorgverleners om oplossingen te vinden voor lokale problemen die met gezondheid te maken hebben, zoals eenzaamheid, armoede en leefomgeving. Door deze problemen samen aan te pakken, ontstaat er een natuurlijke samenhang die complexe vraagstukken eenvoudiger maakt zonder nieuwe, ingewikkelde structuren te creëren.

Vertrouwen en samenwerking in gemeenschapszorg

Vertrouwen speelt een centrale rol in het proces van ingewikkeldheid naar complexiteit. Om gemeenschapsgerichte zorg mogelijk te maken, moeten overheid, zorginstellingen en marktpartijen vertrouwen hebben in de kracht van de gemeenschap. Dit vraagt om minder beperkende regels en meer ruimte voor lokale initiatieven.

Geldof stelt dat ook de landelijke overheid dit principe moet omarmen. In plaats van te sturen op controle en beheersing, moet de overheid sturen op vertrouwen. Dit zorgt voor meer ruimte voor initiatieven die écht impact kunnen maken. Het vraagt echter een cultuuromslag bij beleidsmakers, die gewend zijn om processen nauwkeurig te beheersen.

Waarden in zorg en gemeenschap:
een mensgerichte aanpak

Wij als HevoFame, hebben samen met Geldof onderzocht hoe zorg weer onderdeel van de gemeenschap kan worden. Een belangrijke stap is een gemeenschappelijk waardenperspectief, waarbij zorgvragen niet losstaan van andere maatschappelijke vraagstukken zoals huisvesting, energie en welzijn.

Geldof benadrukt dat de samenleving bestaat uit burgers, overheden en marktpartijen. Door deze groepen samen te brengen rond gedeelde waarden, kunnen nieuwe initiatieven duurzaam en geïntegreerd worden ontwikkeld. Deze samenwerking is gebaseerd op een gezamenlijke visie op wat een gezonde, vitale gemeenschap nodig heeft.

 

Cultuurverandering en kennisdeling binnen zorginstellingen

De cultuur binnen zorginstellingen vormt een ander belangrijk obstakel voor verandering. Zorgmedewerkers zijn vaak getraind in een systeem van regels en protocollen, wat hen minder flexibel maakt. Geldof pleit voor een cultuurverandering waarin medewerkers hun vakmanschap weer kunnen inzetten en waarin hun ervaringskennis meer wordt gewaardeerd.

Een mogelijke aanpak is om nieuwe medewerkers op te leiden in een meester-leerlingverhouding, waarin vakmanschap centraal staat. In plaats van procesmedewerkers moeten er vakmensen worden opgeleid die mensgericht werken. Dit zorgt voor zorg op maat waarin de cliënt centraal staat.

Vastgoed en marktwerking: belemmeringen en kansen voor gemeenschapszorg

Verhandelbare vastgoedposities kunnen een belemmering vormen voor gemeenschapsgerichte zorg. Een succesvol buurtinitiatief kan bijvoorbeeld verdwijnen wanneer een eigenaar besluit een gebouw te verkopen. Geldof suggereert dat het zinvol kan zijn om “de gemeenschap” juridisch vast te leggen, bijvoorbeeld als een energie- of zorgcoöperatie. Op die manier blijft de zorg gewaarborgd binnen de gemeenschap, ook bij verandering van eigendom.

Op naar een gemeenschap die niet alleen efficiënt is, 
maar ook mensgericht en duurzaam

Om de zorg in Nederland fundamenteel te hervormen, moeten we stoppen met het zien van zorg als een losstaand instituut. Zorg moet een natuurlijk onderdeel worden van de gemeenschap, en die gemeenschap moet continu in beweging zijn. Gebiedsontwikkeling moet worden gezien als een voortdurend proces van aanpassing en verbetering, waarin zorg, wonen en welzijn elkaar ondersteunen.

HevoFame werkt aan een visie waarin het fysieke en sociale domein samenkomen en waarin gemeenschapszorg mogelijk wordt gemaakt door lokale initiatieven te ondersteunen. Door te focussen op een waarden- en mensgerichte benadering, kan zorg weer een natuurlijk onderdeel van de samenleving worden.

Geldof sluit af met de boodschap: “Echte verandering begint met het loslaten van overmatige controle en het bevorderen van vertrouwen. Door de kracht van complexiteit te omarmen en burgers, zorgverleners en beleidsmakers samen te brengen, kunnen we werken aan een zorgsysteem dat niet alleen efficiënt is, maar ook mensgericht en duurzaam.”