In Arnhem is IKC De Klimboom de eerste nieuwbouw die binnen het IHP primair onderwijs van de gemeente is gerealiseerd. “Het proces was best spannend”, vindt Sylvia Veltmaat, voorzitter van het College van Bestuur van Flores Onderwijs. “Een school bouwen begint bij de inhoud: wat is de onderwijsvisie en hoe willen we goed onderwijs geven?
1 december 2020
Allerlei wensen en meestal een krap budget: dat is waar gemeenten en schoolbesturen mee worstelen. De reflex kan dan zijn om te bezuinigen of met minder genoegen te nemen.
Maar dat hoeft echt niet. Dat is de overtuiging van vastgoedexpert HEVO, waar Iris Jansen werkzaam is. “Bij HEVO ondersteunen we meerdere gemeenten en schoolbesturen bij het opstellen van Integrale Huisvestingsplannen (IHP’s). Daarin leggen alle stakeholders gezamenlijk voor de lange termijn vast hoe het scholenlandschap zich in visie en faciliteiten ontwikkelt. Dat geeft duidelijkheid en houvast. Zo bezien is een IHP de ‘onderlegger’ voor de toekomstige onderwijshuisvestingsprojecten.”
Sylvia: “Een schoolgebouw is een belangrijk middel om die inhoud in de praktijk goed te laten werken. Het ontwerp van een gebouw kan enorm ondersteunen om je doel te bereiken. Dat allerlei partijen - van architect tot installateur en van aannemer tot technicus - meedachten over ‘onze school’ vond ik heel bijzonder. Het heeft ons echt verder gebracht. Ik ben heel tevreden over al die partners die samen met ons letterlijk en figuurlijk aan IKC De Klimboom gebouwd hebben.”
De onderwijsvisie als basis van een schoolgebouw. Hoe werkt dat dan? Iris: “Dat begint met een goed gesprek over die visie. Pas als de visie glashelder is, kun je - met het Programma van Eisen onder de arm - de leer- en werkomgeving integraal ontwerpen.” De visie op leren bij IKC De Klimboom was al uitgekristalliseerd. Mette Spruit, directeur van IKC De Klimboom: “Wij vormen met alle mensen in het gebouw een gemeenschap. We zetten de leerling centraal door de leerkracht centraal te zetten. Elke leerkracht heeft een specialisme op één vak, dat hij of zij bij twee leerjaren geeft. Zo ontstaan per bouw leerteams die gezamenlijk verantwoordelijkheid nemen voor het leerproces van elk kind. Daarvoor is continu een professionele dialoog tussen leerkrachten noodzakelijk. De nieuwbouw ondersteunt onze visie, met onder meer een teamkamer, een aparte werkruimte voor leerkrachten en semi-open leerruimten. Omdat we vinden dat leerlingen deel uitmaken van een gemeenschap, wilden we ze niet tussen vier muren lessen laten volgen. In de semi-open ruimten kunnen kinderen leren, spelen, ontmoeten en zich ontwikkelen.”
Een onderwijsvisie vertalen in een gebouw is complex. “De kunst is om alle partijen stap voor stap mee te nemen in het proces”, legt Iris uit. “Duidelijke keuzes en mijlpalen helpen daarbij, net als het besef dat je door kennisdeling verder komt. Goede communicatie is essentieel. Dat wist ik al, maar ook bij dit project heb ik weer ervaren hoe belangrijk het is om gebruikers mee te nemen in overwegingen en beslissingen. Dat helpt echt om binnen het spanningsveld van kwaliteit, geld en tijd de beste school te kunnen bouwen. Daarvoor werkt HEVO altijd met een duidelijk stappenplan. In dit geval hebben we eerst een haalbaarheidsstudie uitgevoerd, waardoor weloverwogen en breed gedragen voor nieuwbouw is gekozen. Daarna is gekeken naar de bouworganisatievorm. Risicodragend Projectmanagement bleek dé oplossing om een school naar wens te bouwen binnen een strak financieel en tijdskader. Daarmee sloten we de beslisfase af en konden we door naar de voorbereidende fase.”
Het is een bekend mantra: een schoolgebouw moet de onderwijsvisie faciliteren en ondersteunen. Maar in de praktijk blijkt dat vaak lastig en weerbarstig. Een integraal ontwerp van leer- en werkomgeving is in het primair onderwijs nog geen gemeengoed. Te vaak ligt de focus op de technische kant van het gebouw. Er is relatief weinig tijd en aandacht voor de gebruikerskant. “Dat is zonde”, vindt projectmanager Iris Jansen (HEVO).
De volgende stap was het opstellen van een Programma van Eisen (PvE). Een intensieve klus. “In een PvE staan heel concreet alle eisen, plannen en specificaties van een gebouw”, vat Iris samen. ”Dat vormt de start van het ontwerpproces. HEVO heeft de ambitie om een school te bouwen die voldoet aan alle wensen en eisen van de gebruikers en waar iedereen 40 jaar lang met plezier gebruik van kan maken. Een PvE zorgt dat voor iedereen glashelder is wat die wensen en eisen zijn. Het is belangrijk om het PvE steeds weer te toetsen bij het schoolbestuur en het schoolteam.” Sylvia lacht: “Iris heeft ons bijna tot vervelens toe naar allerlei zaken en details gevraagd. Daar zijn we achteraf heel blij mee, want het nieuwe schoolgebouw werkt goed om de onderwijsvisie van IKC De Klimboom in praktijk te brengen.” Mette voegt toe: “Het PvE noopte ons om nog eens kritisch naar onze onderwijsvisie te kijken. Waardevol, want IKC De Klimboom is een fusieschool. Door deze stap in het bouwproces realiseerden we ons dat we nog geen vanzelfsprekende eenheid waren. En ook waardevol: tijdens de bouw zat onze school in een noodgebouw. Dat diende als proeftuin voor de semi-open indeling die we met elkaar in het ontwerp hebben bedacht. Wat HEVO en het ontwerpteam siert is dat ze heel constructief met onze feedback aan de slag zijn gegaan, waardoor we nu een gebouw hebben dat optimaal voor iedereen werkt.”
Het bouwproces heeft ook bijgedragen aan het creëren van draagvlak voor de nieuwe onderwijsvisie van de school bij het gehele team en de stakeholders. Sylvia Veltmaat, voorzitter College van Bestuur Flores Onderwijs
Na het vaststellen van het PvE ondersteunde HEVO met de architectenselectie en trad ze op als projectmanager voor de gehele nieuwbouw. “Ik ben er trots op dat het schoolgebouw voor iedereen werkt. Dat is te danken aan het geweldige team”, zegt Iris. Mette voegt daar aan toe: “Zo’n samenwerking in een bouwproces gun ik elke school. De kinderen voelen zich lekker in het gebouw en dat zie je in hun gedrag terug. Ook leerkrachten zijn ontzettend blij dat in het gebouw onze manier van werken eindelijk tot zijn recht komt. Schoon, licht, warm zijn vaak gehoorde reacties van ouders. En laten we eerlijk zijn: een fijn schoolgebouw is ook aantrekkelijk voor nieuwe ouders en kinderen. Op die manier draagt het gebouw ook bij aan ons bestaansrecht.”
In april 2020 is de nieuwbouw van IKC De Klimboom in Arnhem geopend. Het integrale kindcentrum bestaat uit vier clusters met ieder drie stamgroepen, twee peuteropvanggroepen, een speellokaal en een buitenschoolse opvang. IKC De Klimboom wilde geen traditionele klaslokalen en koos voor multifunctionele, semi-open ruimten die met elkaar in verbinding staan. Er is veel verkeer in het gebouw, onder meer doordat kinderen zich vaak verplaatsen. Dat stelde extra eisen aan het klimaatsysteem en de akoestiek. Daarnaast werd geëist dat het gebouw de onderwijsvisie ondersteunt, maar ook over 20 tot 30 jaar nog goed functioneert. Daarom koos Flores Onderwijs voor een flexibel en bijna energieneutraal gebouw (BENG). Daarmee is IKC De Klimboom helemaal klaar voor de toekomst. Sylvia tenslotte: ‘Ik gun elke school deze weg naar nieuwbouw.’
Dit artikel is gepubliceerd in Schooldomein december 2020.
